भूकंपविभीषिका – प्रश्नोत्तराणि
प्रश्न 1. एकपदेन उत्तरं लिखत
(क) कस्य
दारुण-विभीषिका गुर्जरक्षेत्रं ध्वंसावशेषेषु परिवर्तितवती?
उत्तर:- (क) भूकम्पस्य
(ख) कीदृशानि
भवनानि धाराशायीनि जातानि?
उत्तर:- (ख) बहुभूमिकानि
(ग)
दुर्वार-जलधाराभिः किम् उपस्थितम्?
उत्तर:- (ग) महाप्लावनदृश्यम्
(घ) कस्य उपशमनस्य
स्थिरोपायः नास्ति?
उत्तर:- (घ) भूकम्पस्य
(ङ) कीदृशाः
प्राणिनः भूकम्पेन निहन्यन्ते?
उत्तर:- (ङ) विवशाः
प्रश्न 2. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषया लिखत
(क) समस्तराष्ट्र
कीदृशे उल्लासे मग्नम् आसीत्?
उत्तर:- (क) समस्तराष्ट्र गणतन्त्र-दिवस-पर्वणि
नृत्य-गीतवादित्राणाम् उल्लासे मग्नम् आसीत्।
(ख) भूकम्पस्य
केन्द्रबिन्दुः कः जनपदः आसीत्?
उत्तर:- (ख) भूकम्पस्य केन्द्रबिन्दुः भुजनगरं जनपदः आसीत्।
(ग) पृथिव्याः
स्खलनात् किं जायते?
उत्तर:- (ग) पृथिव्याः स्खलनात् महाकम्पन जायते येन महाविनाशदृश्यं
समुत्पद्यते।
(घ) समग्रं विश्वं
कैः आतंकितः दृश्यते?
उत्तर:- (घ) समग्रो विश्वः भूकम्पैः आतंकितः दृश्यते।
(ङ) केषां
विस्फोटैरपि भूकम्पो जायते?
उत्तर:- (ङ) ज्वालामुखपर्वतानां विस्फोटैः अपि भूकम्पो जायते।
प्रश्न 3. स्थूलपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत-
(क)
भूकम्पविभीषिका विशेषेण कच्छजनपदं ध्वंसावशेषेषु परिवर्तितवती।
उत्तर:- (क) भूकम्पविभीषिका विशेषेण कच्छजनपदं केषु परिवर्तितवती?
(ख) वैज्ञानिकाः
कथयन्ति यत् पृथिव्याः अन्तर्गर्भ, पाषाणशिलानां संघर्षणेन कम्पनं जायते।
उत्तर:- (ख) के कथयन्ति यत् पृथिव्याः अन्तर्गर्भे, पाषाणशिलानां संघर्षणेन कम्पनं जायते?
(ग) विवशाः
प्राणिनः आकाशे पिपीलिकाः इव निहन्यन्ते।
उत्तर:- (ग) विवशाः प्राणिनः कुत्र/कस्मिन् पिपीलिकाः इव निहन्यन्ते?
(घ) एतादृशी भयावहघटना
गढवालक्षेत्रे घटिता।
उत्तर:- (घ) कीदृशी भयावहघटना गढ़वालक्षेत्रे घटिता?
(ङ) तदिदानीम् भूकम्पकारणं विचारणीयं तिष्ठति।
उत्तर:- (ङ) तदिदानीम् किम् विचारणीयं तिष्ठति?
प्रश्न 4. ‘भूकम्पविषये’ पञ्चवाक्यमितम् अनुच्छेद लिखत।
उत्तर:- भूमेः विभिन्नकारणेभ्यः सम्पन्नः कम्पनम् इत्यादयः
वैपरीत्यमेव भूकम्पः कथ्यते। भूकम्पः यदा सम्भवति तदा तरङ्गानां सरण्या भूमिः
कम्पिता भवति। भूकम्पस्य केन्द्र परितः एते तरङ्गाः भूकम्प: यदा-कदा महाविनाशस्य
कारणं भवति। भूकम्पेन क्षणेनैव भवनानि धराशायीनि भवन्ति।
प्रश्न 5. कोष्ठकेषु दत्तेषु धातुषु निर्देशानुसारं परिवर्तनं विधाय रिक्तस्थानानि पूरयत
(क) समग्रं भारतम् उल्लासे मग्नः ………………। (अस् + लट् लकारे)
उत्तर:- (क) समग्रं
भारतम् उल्लासे मग्नः अस्ति।
(ख)
भूकम्पविभीषिका कच्छजनपदं विनष्टं …………… (कृ + क्तवतु + ङीप्)
उत्तर:- (ख)
भूकम्पविभीषिका कच्छजनपदं विनष्टं कृतवती।
(ग) क्षणेनैव
प्राणिनः गृहविहीनाः ……… (भू + लङ्, प्रथम-पुरुषः बहुवचनम्)
उत्तर:- (ग) क्षणेनैव
प्राणिनः गृहविहीनाः अभवन्।
(घ) शान्तानि पञ्चतत्त्वानि
भूतलस्य योगक्षेमाभ्यां . ..। (भू + लट्, प्रथम-पुरुषः
बहुवचनम्)
उत्तर:- (घ) शान्तानि
पञ्चतत्त्वानि भूतलस्य योगक्षेमाभ्यां भवन्ति।
(ङ) मानवाः . … यत् बहुभूमिकभवननिर्माणं करणीयम् न वा? (पृच्छ् + लट्, प्रथम-पुरुषः
बहुवचनम्)
उत्तर:- (ङ) मानवाः
पृच्छन्ति यत् बहुभूमिकभवननिर्माणं करणीयम् न वा?
(च) नदीवेगेन ग्रामाः तदुदरे ….
… । (सम् + आ + विश् + विधिलिङ्, प्रथम-पुरुषः
एकवचनम्)
उत्तर:- (च) नदीवेगेन
ग्रामः तदुदरे समाविशेत्।
प्रश्न 6. सन्धिं/सन्धिविच्छेदं च कुरुत-
उत्तर:- (क) किञ्च = किम् + च
उत्तर:- (ख) नगरन्तु = नगरम् + तु
उत्तर:- (ग) विपन्नञ्च = विपन्नम् + च
उत्तर:- (घ) किन्नु = किम् + नु
उत्तर:- (ङ) भुजनगरन्तु = भुजनगरम् + तु
उत्तर:- (च) सञ्चयः = सम् + चयः
(आ) विसर्गसन्धिनियमानुसारम् –
उत्तर:- (क) शिशवस्तु =
शिशवः + तु
उत्तर:- (ख) विस्फोटैरपि =
विस्फोटैः अपि
उत्तर:- (ग) सहस्रोशोऽन्ये
= सहस्त्रः + अन्ये
उत्तर:- (घ) विचित्रोऽयम्
= विचित्रः अयम्
उत्तर:- (ङ) भूकम्पो जायते
= भूकम्पः + जायते
उत्तर:- (च) वामनकल्प एव =
वामनकल्प + एव
प्रश्न 7. (अ) ‘क’ स्तम्भे पदानि दत्तानि ‘ख’ स्तम्भे विलोमपदानि, तयोः संयोगं कुरुत
(क) —
(ख)
सम्पन्नम् —
प्रविशन्तीभिः
ध्वस्तभवनेषु —
सुचिरेणैव
निस्सरन्तीभिः —
विपन्नम्
निर्माय —
नवनिर्मितभवनेषु
क्षणेनैव —
विनाश्य
उत्तर:-
(क) —
(ख)
(1) सम्पन्नम् —
विपन्नम्
(2) ध्वस्तभवनेषु — नवनिर्मितभवनेषु
(3) निस्सरन्तीभिः —
प्रविशन्तीभिः
(4) निर्माय —
विनाश्य
(5) क्षणेनैव —
सुचिरेणैव
(आ) ‘क’ स्तम्भे पदानि दत्तानि ‘ख’ स्तम्भे समानार्थकपदानि तयोः संयोगं कुरुत
(क) —
(ख)
पर्याकुलम् —
नष्टाः
विशीर्णाः —
क्रोधयुक्ताम्
उद्गिरन्तः —
संत्रोट्य
विदार्य —
व्याकुलम्
प्रकुपिताम् — प्रकटयन्तः
उत्तर:-
(क) —
(ख)
(1) पर्याकुलम् —
व्याकुलम्
(2) विशीर्णाः —
नष्टाः
(3) उगिरन्तः —
प्रकटयन्तः
(4) विदार्य —
संत्रोट्य
(5) प्रकुपिताम् —
क्रोधयुक्ताम्
प्रश्न 8. (अ) उदाहरणमनुसृत्य प्रकृति-प्रत्यययोः विभागं कुरुत
उत्तर:-
1. धृत् + क्तवतु
2. हस् + शतृ
3. + टाप्
4. प्र + चल्
5. हन् + क्त
(आ) पाठात् विचित्य समस्तपदानि लिखत
(i) महत् च तत्
कम्पनं = …………… उत्तर:- (i) महत्कम्पनम्
(ii) दारुणा च सा विभीषिका = …………… उत्तर:- (ii) दारुणविभीषिका
(iii) ध्वस्तेषु च तेषु भवनेषु = …………… उत्तर:- (iii) ध्वस्तभवनेषु
(iv) प्राक्तने च तस्मिन् युगे = …………… उत्तर:- (iv) प्राक्तनयुगे
(v) महत् च तत् राष्ट्र तस्मिन् = …………… उत्तर:- (v) महाराष्ट्र
0 टिप्पणियाँ