सप्तमी लेबलों वाले संदेश दिखाए जा रहे हैं. सभी संदेश दिखाएं
सप्तमी लेबलों वाले संदेश दिखाए जा रहे हैं. सभी संदेश दिखाएं

07 - ईशावास्यम् इदं सर्वम्

 

          

अभ्यास कार्यम्

 १. अधः प्रदत्तनां प्रश्नानाम् एकपदेन उत्तराणि लिखन्तु -

(क) दैत्यराज: कः?
उत्तर: हिरण्यकशिपुः ।

(ख) के हिरण्यकशिपुं ध्यायन्ति?
उत्तर: सुरासुराः

(ग) किं देवेभ्यः न दास्यन्ति?
उत्तर: अमृतम्

(घ) कस्य दलनेन अपि सः जीवति?
उत्तर: गजस्य

(ङ) राक्षसाः कुतः प्रह्लादं पातितवन्तः?
उत्तर: पर्वतात्

(च) हिरण्यकशिपुः कस्मात् वरं प्राप्तवान्?
उत्तर: ब्रह्मणः 

(छ) हरिः कुत्र अस्ति इति कः वदति?
उत्तर: प्रह्लादः

 

२. . अधः प्रदत्तनां प्रश्नानाम् पूर्णवाक्येन उत्तराणि लिखन्तु -

(क) के भीता: तिष्ठन्ति?
उत्तर: सुरासुराः भीताः तिष्ठन्ति

(ख) प्रह्लादः अहर्निशं किं करोति?
उत्तर: प्रह्लादः अहर्निशं नारायणं स्मरति

(ग) प्रह्लादं कथं समुद्रे क्षिप्तवन्तः?
उत्तर: राक्षसाः प्रह्लादं समुद्रे क्षिप्तवन्तः।

(घ) नृसिंह: कथं बहिः आगच्छति?
उत्तर: नृसिंहः स्तम्भात् बहिः आगच्छति

(ङ) हिरण्यकशिपुः केन स्तम्भं भङ्क्ष्यामि इति वदति?
उत्तर: हिरण्यकशिपुः खड्गेन स्तम्भं भङ्क्ष्यामि इति वदति

 

३. उदाहरणानुसारं रिक्तस्थानानि पूरयन्तु (तृतीया विभक्ति)-

उत्तर:

(ख) चमसेन           चमसाभ्याम्,                    चमसैः
(
ग)  आचार्येण         आचार्याभ्याम्                   आचार्यै

(घ) आसन्देन,        आसन्दाभ्याम्                   आसन्दै
(
ङ) बालिकया         बालिकाभ्याम्,                 बालिकाभिः
(
च) पेटिकया,          पेटिकाभ्याम्                   पेटिकाभिः
(
छ) मित्रेण             मित्राभ्याम्,                     मित्रैः
(
ज) वस्त्रेण,            वस्त्राभ्याम्                      वस्त्रै

 

४. उदाहरणानुसारं रेखाङ्कितपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुर्वन्तु -

(क) हिरण्यकशिपुः आगच्छति ।              

उत्तर: कः आगच्छति?

(ख) सुरासुराः सर्वे भीताः भविष्यन्ति ।       

उत्तर: के भीताः भविष्यन्ति?
(
ग) दैत्यराजः खड्गेन प्रहरति ।               

उत्तर: दैत्यराजः केन प्रहरति?
(
घ) अहं प्रह्लादं मारयिष्यामि ।                 

उत्तर: अहं कं मारयिष्यसि?
(
ङ) तात ! हरिस्तु सर्वत्र अस्ति ।             

उत्तर: तात ! हरिस्तु कुत्र अस्ति?
(
च) पुत्रस्य विषये वक्तुम् इच्छति ।            

उत्तर: कस्य विषये वक्तुम् इच्छति ?
(
छ) नृसिंहः निजनखैः हिरण्यकशिपुं मारितवान् ।

उत्तर: नृसिंहः कैः हिरण्यकशिपुं मारितवान् ?

 

 

५. अधः प्रदत्तेषु रिक्तस्थानेषु तृतीया-विभक्त्यन्तानि रूपाणि लिखन्तु -

उत्तर:

(क) खड्गेन
(
ख) पददलनेन
(
ग) नारायणेन
(
घ) निजनखैः
(
ङ) शिक्षिकया

 

६. उदाहरणानुसारं संयोज्य लिखन्तु -

उत्तर:

(क) रमेशः
(
ख) सुरेश्वरः
(
ग) नागेन्द्रः
(
घ) गजेन्द्रः
(
ङ) मातेव
(
च) रामेति
(
छ) परोपकारः
(
ज) ममोपरि
(
झ) सूर्योदयः
(
ञ) रामेणोक्तम्
(
ट) तस्योपरि

 

७. उदाहरणानुसारं वाक्यानि वर्तमानकालतः भविष्यत्काले परिवर्तयन्तु -

उत्तर:

(क) सा आपणं गमिष्यति
(
ख) रमा क्रीडाङ्गणे क्रीडिष्यति
(
ग) बाला: फलानि खादिष्यन्ति
(
घ) ताः योगासनं करिष्यन्ति
(
ङ) अहं नित्यं पठिष्यामि
(
च) त्वं कस्मिन् विषये वदिष्यसि?
(
छ) आवां पाठं लेखिष्यावः
(
ज) यूयं शालां गमिष्यथ
(
झ) ते बालिके वैद्ये भविष्यन्ति
(
ञ) वयं श्लोकान् स्मरिष्यामः

 

८. उदाहरणानुसारं रिक्तस्थानानि पूरयन्तु -

उत्तर:

(ख) सः शालां गमिष्यति ।             तौ शालां गमिष्यतः ।          ते शालां गमिष्यन्ति ।

(ग) त्वं श्लोकं वदिष्यसि ।              युवां श्लोकं वदिष्यथः ।        यूयं श्लोकं वदिष्यथ ।

(घ) अहं पुस्तकानि दास्यामि ।       आवां पुस्तकानि दास्यावः ।    वयं पुस्तकानि दास्यामः ।

(ङ) छात्रः प्रदर्शनीं द्रक्ष्यति ।         छात्रौ प्रदर्शनीं द्रक्ष्यतः ।       छात्राः प्रदर्शनीं द्रक्ष्यन्ति ।

(च) अहं भगवद्गीतां श्रोष्यामि ।         आवां भगवद्गीतां श्रोष्यावः ।   वयं भगवद्गीतां श्रोष्यामः ।

(छ) बालिका कथां लेखिष्यति ।      बालिके कथां लेखिष्यतः ।     बालिकाः कथां लेखिष्यन्ति ।

(ज) त्वं किं खादिष्यसि ?            युवां किं खादिष्यथः ?        यूयं किं खादिष्यथ ।

06 - क्रीडाम वयं श्लोकान्त्याक्षरीम्

 


अभ्यास कार्यम्

1. अधः प्रदत्तानां प्रश्नानाम् एकपदेन उत्तरं लिखन्तु -

(क) विद्याहीनाः कीदृशाः किंशुकाः इव न शोभन्ते ?

उत्तरम् -  निर्गन्धाः 

 

(ख) धीमतां कालः कथं गच्छति ?

उत्तरम् -  काव्यशास्त्रविनोदेन 

 

(ग) केषां कालः निद्रया कलहेन वा गच्छति ?

उत्तरम् -   मूर्खाणाम् 

 

(घ) खलस्य विद्या किमर्थम् ?

उत्तरम् - विवादाय 

 

(ङ) सज्जनस्य विद्या किमर्थम् ?

उत्तरम् -   ज्ञानाय 

 

(च) चन्द्रः केषां भूषणम् अस्ति ?

उत्तरम् - ताराणाम्  

 

(छ) सर्वधनप्रधानं किम् ?

उत्तरम् -   विद्याधनम् 

 

 

२. अधः प्रदत्तानां प्रश्नानां पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखन्तु -

(क) निर्गन्धाः किंशुकाः इव के न शोभन्ते ?

उत्तरम् - निर्गन्धाः किंशुकाः इव विद्याहीनाः न शोभन्ते ।

 

(ख) मूर्खाणां कालः कथं गच्छति ?

उत्तरम् - मूर्खाणां कालः व्यसनेन, निद्रया, कलहेन वा गच्छति ।

 

(ग) दुर्जनः विद्यायाः धनस्य शक्तेः च उपयोगं कथं करोति ?

उत्तरम् - दुर्जनः विद्यायाः उपयोगं विवादाय, धनस्य उपयोगं मदाय, शक्तेः उपयोगं परेषाम् पीडनाय च करोति ।

 

(घ) कीदृशाः मनुष्याः भुवि भारभूताः भवन्ति ?

उत्तरम् - ये मनुष्याः न विद्यां, न तपो, न दानं, न ज्ञानं, न शीलं, न गुणं, न धर्मं च जानन्ति, ते भुवि भारभूताः भवन्ति ।

 

(ङ) शनैः शनैः कानि साधनीयानि ?

उत्तरम् - शनैः शनैः विद्या, वित्तं, गिरिषु आरोहणं, पञ्चैतानि च साधनीयानि ।

 

 

 

३. उचितान् वाक्यांशान् परस्परं संयोजयन्तु –

उत्तरम् -        (क)                                               (ख)

तदा वृत्तिश्च कीर्तिश्च                      -        यदा विद्या भवेत्तव

खलस्य साधोर्विपरीतमेतत्             -        ज्ञानाय दानाय च रक्षणाय

शनैर्विद्या शनैर्वित्तं                       -        पञ्चैतानि शनैः शनैः

विद्याहीना न शोभन्ते                    -        निर्गन्धा इव किंशुकाः

न चोरहार्यं न च राजहार्यम्              -        न भातृभाज्यं न च भारकारि

विद्या राजसु पूज्यते                     -        न हि धनम्

अतो धर्मार्थमोक्षेभ्यः                     -        विद्याभ्यासं समाचरेत्

 

 

 

४. उदाहरणानुसारम् अधः रेखाङ्कितानि पदानि आश्रित्य प्रश्ननिर्माणं कुर्वन्तु -

उत्तरम् -

(क) राजा पृथिव्याः भूषणं भवति ।              -       राजा कस्याः भूषणं भवति ?

 

(ख) साधोः विद्या ज्ञानाय भवति ।              -        कस्य विद्या ज्ञानाय भवति ?

 

(ग) विद्या गुरूणां गुरुः ।                          -       विद्या केषाम् गुरुः ?

 

(घ) ते मर्त्यलोके भुवि भारभूताः भवन्ति ।      -       ते मर्त्यलोके भुवि कीदृशाः भवन्ति ?

 

(ङ) विद्याहीनाः न शोभन्ते ।                     -        के न शोभन्ते ?

 

(च) सर्वस्य लोचनं शास्त्रम्                    -       सर्वस्य लोचनं किम् ?

 

(छ) विद्या राजसु पूज्यते ।                       -        विद्या कुत्र पूज्यते ?

 

(ज) काव्यशास्त्रविनोदेन कालो गच्छति धीमताम् । -    केन कालो गच्छति धीमताम् ?

 

 

 

 

५. मञ्जूषातः समुचितानि पदानि स्वीकृत्य रिक्तस्थानानि पूरयन्तु –

         ( रक्षणाय, मदाय, विवादाय, परिपीडनाय, ज्ञानाय, दानाय )

  उत्तरम् -

सज्जनस्य             -                         दुर्जनस्य

शक्तिः  -       रक्षणाय                 -       शक्तिः  -       मदाय

विद्या   -       ज्ञानाय                  -       विद्या      -     विवादाय

धनम्   -       दानाय                  -       धनम्      -     परिपीडनाय

 

 

 

६. उदाहरणानुसारम् अधोलिखितानां पदानां विभक्तिं वचनं च

उत्तरम् -      

यथा – ताराणाम्                       षष्ठी विभक्तिः           -       बहुवचनम्

(क) विद्याम्                    द्वितीया विभक्तिः       -       एकवचनम्

(ख) धनस्य                    षष्ठी विभक्तिः           -       एकवचनम्

(ग) कलहेन                    तृतीया विभक्तिः        -       एकवचनम्

(घ) नराणाम्                   षष्ठी विभक्तिः           -       बहुवचनम्

(ङ) मर्त्यलोके                 सप्तमी विभक्तिः         -       एकवचनम्

(च) ज्ञानाय                    चतुर्थी विभक्तिः         -       एकवचनम्

(छ) राजसु                     सप्तमी विभक्तिः         -       बहुवचनम्


07 - ईशावास्यम् इदं सर्वम्

               अभ्यास कार्यम्   १. अधः प्रदत्तनां प्रश्नानाम् एकपदेन उत्तराणि लिखन्तु - ( क) दैत्यराज: कः ? उत्तर: हिरण्यकशिपुः । (...