10 - जटायो शौर्यम्

 

जटायोः शौर्यम् - प्रश्नोत्तराणि

 

प्रश्न: 1. एकपदेन उत्तरं लिखत
(क) आयतलोचना का अस्ति?

उत्तर: (क) सीता

(ख) सा कं ददर्श?

उत्तर: (ख) जटायुम् / गृध्रम्।

(ग) खगोत्तमः कीदृशीं गिरं व्याजहार?
उत्तर: (ग) शुभाम्

 

(घ) जटायुः काभ्यां रावणस्य गात्रे व्रणं चकार?

उत्तर: (घ) तीक्ष्णनखाभ्याम्

(ङ) अरिन्दमः खगाधिपः कति बाहून् व्यपाहरत्?
उत्तर: (ङ) दश

 

 

 

 

प्रश्न: 2. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषया लिखत
(क) “जटायो! पश्य” इति का वदति?

उत्तर: (क) “जटायो! पश्य” इति वैदेही (सीता) वदति।

(ख) जटायुः रावणं किं कथयति?
उत्तर: (ख) जटायुः रावणं कथयति यत् परस्त्रीस्पर्शात् नीचां मतिं निवर्तय धीरः तत् न समाचरेत् यत् अस्य परः विर्गहयेत्।

 

(ग) क्रोधवशात् रावणः किं कर्तुम् उद्यतः अभवत्?
उत्तर: (ग) क्रोधवशात् रावणः वैदेहीं वामेन अङ्केन संपरिष्वज्य जटायुं तलेन आशु अभिजघान।

 

(घ) पतगेश्वरः रावणस्य कीदृशं चापं सशरं बभञ्ज?
उत्तर: (घ) पतगेश्वरः रावणस्य मुक्तामणिविभूषितम् चापं सशरं बभञ्ज।

 

(ङ) जटायुः केन वामबाहु दंशति?
उत्तर: (ङ) जटायुः तुण्डेन वामबाहु दंशति।

 

 

 

प्रश्न 3. उदाहरणमनुसृत्य णिनि-प्रत्ययप्रयोगं कृत्वा पदानि रचयत
यथा- गुण + णिनि — गुणिन् (गुणी)
दान + णिनि — दानिन् (दानी)
(क) कवच + णिनि — ……………        उत्तर: (क) कवच + णिनि — कवचिन् (कवची)

(ख) शर + णिनि — ……………           उत्तर: (ख) शर + णिनि — शरिन् (शरी)

(ग) कुशल + णिनि — ……………        उत्तर: (ग) कुशल + णिनि — कुशलिन् (कुशली)

(घ) धन + णिनि — ……………           उत्तर: (घ) धन + णिनि — धनिन् (धनी)

(ङ) दण्ड + णिनि — ……………          उत्तर: (ङ) दण्ड + णिनि — दण्डिन् (दण्डी)

(अ) रावणस्य जटायोश्च विशेषणानि सम्मिलितरूपेण लिखितानि तानि पृथक्-पृथक् कृत्वा लिखत
        (युवा, सशरः, वृद्धः, हताश्वः, महाबलः, पतगसत्तमः, भग्नधन्वा, महागृध्रः, खगाधिपः, क्रोधमूच्छितः, पतगेश्वरः, सरथः, कवची, शरी)
यथा —
रावणः — जटायुः
युवा — वृद्धः

उत्तर:

 

 

 

प्रश्न: 4. ‘क’ स्तम्भे लिखितानां पदानां पर्यायाः ‘ख’ स्तम्भे लिखिताः। तान् यथासमक्षं योजयत-
         ‘क’           —           ‘ख’
               कवची       —           अपतत्
               आशु          —            पक्षिश्रेष्ठः
               विरथः       —            पृथिव्याम्
               पपात        —            कवचधारी
               भुवि          —            शीघ्रम्
               पतगसत्तमः —            रथविहीनः
उत्तर:
         ‘क’ स्तम्भ           —            ‘ख’ स्तम्भ
               कवची               —            कवचधार
               आशु                 —            शीघ्रम्
               विरथः               —            रथविहीनः
               पपात                —            अपतत्
               भुवि                 —            पृथिव्याम्
               पतगसत्तमः         —            पक्षिश्रेष्ठः

 

 

 

प्रश्न: 5. अधोलिखितानां पदानां/विलोमपदानि मञ्जूषायां दत्तेषु पदेषु चित्वा यथासमक्षं लिखत
        (मन्दम् पुण्यकर्मणा हसन्ती अनार्य अनतिक्रम्य देवेन्द्रेण प्रशंसेत् दक्षिणेन युवा)

 

पदानि — विलोमशब्दाः

(क) विलपन्ती — ……………
(ख) आर्य — ……………
(ग) राक्षसेन्द्रेण — ……………
(घ) पापकर्मणा — ……………
(ङ) क्षिप्रम् — ……………
(च) विगर्हयेत् — ……………
(छ) वृद्धः — ……………
(ज) वामेन — ……………
(झ) अतिक्रम्य — ……………

उत्तर: पदानि       — विलोमशब्दाः
(क) विलपन्ती      — हसन्ती
(ख) आर्य            — अनार्य
(ग) राक्षसेन्द्रेण     — देवेन्द्रेण
(घ) पापकर्मणा     — पुण्यकर्मणा
(ङ) क्षिप्रम्          — मन्दम्
(च) विगर्हयेत्      — प्रशंसेत्
(छ) वृद्धः            — युवा
(ज) वामेन          — दक्षिणेन
(झ) अतिक्रम्य      — अनतिक्रम्य

 

 

प्रश्न: 6. (अ) अधोलिखितानि विशेषणपदानि प्रयुज्य संस्कृतवाक्यानि रचयत
(क) शुभाम् — ………………
(ख) खगाधिपः — ………………
(ग) हतसारथिः — ………………
(घ) वामेन — ………………
(ङ) कवची — ………………
उत्तर:
(क) शुभाम्- वृक्षे स्थितः जटायुः रावणं शुभाम् गिरम् अकथयत्।
(ख) खगाधिपः- खगाधिपः जटायुः विलपन्ती वैदेहीं अपश्यत्।
(ग) हतसारथिः- हतसारथिः रावणः भूमौ अपतत्।
(घ) वामेन- वामेन हस्तेन दानं न करणीयम्।
(ङ) कवची- रावणः कवची शरी च आसीत्।

 

 

 

 

(आ) उदाहरणमनुसृत्य समस्त पद रचयत
यथा- त्रयाणां लोकानां समाहारः — त्रिलोकी
(क) पञ्चानां वटानां समाहारः — ……………
(ख) सप्तानां पदानां समाहारः — ……………
(ग) अष्टानां भुजानां समाहारः — ……………
(घ) चतुर्णां मुखानां समाहारः — ……………

उत्तर:
(क) पञ्चवटी
(ख) सप्तपदी
(ग) अष्टभुजम्
(घ) चतुर्मुखम्