7 - प्रत्यभिज्ञानम्

 

प्रत्यभिज्ञानम् – प्रश्नोत्तराणि

 

 

प्रश्न: 1. एकपदेन उत्तरं लिखत
(क) क: उमावेषमिवाश्रितः भवति?

उत्तर: (क) अर्जुनः/बृहन्नला

(ख) कस्याः अभिभाषणकौतूहलं महत् भवति?

उत्तर: (ख) बृहन्नलायाः

(ग) अस्माकं कुले किमनुचितम्?

उत्तर: (ग) आत्मस्तवम्/आत्मप्रशंसा

(घ) कः दर्पप्रशमनं कर्तुमिच्छति?
उत्तर: (घ) राजा

 

(ङ). कः अशस्त्रः आसीत्?
उत्तर: (ङ) भीमसेनः

 

(च) कया गोग्रहणम् अभवत्?
उत्तर: (छ) सौभद्र:/अभिमन्युः

 

(छ) कः ग्रहणं गतः आसीत्?
उत्तर: (च) दिष्ट्या /भाग्येन

 

 

 

प्रश्न: 2. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषया लिखत
(क) भटः कस्य ग्रहणम् अकरोत्?
उत्तर: (क) भटः अभिमन्योः ग्रहणम् अकरोत्।

 

(ख) अभिमन्युः कथं गृहीतः आसीत्?
उत्तर: (ख) अशस्त्रभीमसेनेन रथम् आसाद्य बाहुभ्याम् अभिमन्युः गृहीतः आसीत्।

 

(ग) कः वल्लभ-बृहन्नलयोः प्रश्नस्य उत्तरं न ददाति?
उत्तर: (ग) अभिमन्युः वल्लभ-बृहन्नलयोः प्रश्नस्य उत्तरं न ददाति।

 

(घ) अभिमन्युः स्वग्रहणे किमर्थम् आत्मानं वञ्चितम् अनुभवति?
उत्तर: (घ) युद्धक्षेत्रे अशस्त्रभीमं दृष्ट्वा अभिमन्युः तम् प्रहारं न करोति भीमसेनः च अभिमन्यु बाहुभ्याम् गृहीतवान्। अतः अभिमन्युः स्वग्रहणे वञ्चितः इव अनुभवति।

 

(ङ) कस्मात् कारणात् अभिमन्युः गोग्रहणं सुखान्तं मन्यते?
उत्तर: (ङ) अभिमन्युः गोग्रहणं सुखान्तं मन्यते यतः अनेन तस्य स्वपितरः दर्शिताः।

 

 

 

 

 

प्रश्न: 3. अधोलिखितवाक्येषु प्रकटितभावं चिनुत--
(क) भोः को नु खल्वेषः? येन भुजैकनियन्त्रितो बलाधिकेनापि न पीडितः अस्मि।                                                       (विस्मयः, भयम्, जिज्ञासा)
उत्तर: (क) विस्मयः

(ख) कथं कथं! अभिमन्यु माहम्।         (आत्मप्रशंसा, स्वाभिमानः, दैन्यम्)

उत्तर: (ख) स्वाभिमानः

(ग) कथं मां पितृवदाक्रम्य स्त्रीगतां कथां पृच्छसे?         (लज्जा, क्रोधः, प्रसन्नता)
उत्तर: (ग) क्रोधः

(घ) धनुस्तु दुर्बलैः एव गृह्यते मम तु भुजौ एव प्रहरणम्।                                                                                              (अन्धविश्वासः, शौर्यम्, उत्साहः)
उत्तर: (घ) शौर्यम्

(ङ) बाहुभ्यामाहृतं भीमः बाहुभ्यामेव नेष्यति।                                                                                                  (आत्मविश्वासः, निराशा, वाक्संयमः)

उत्तर: (ङ) आत्मविश्वासः

 

(च) दिष्ट्या गोग्रहणं स्वन्तं पितरो येन दर्शिताः।         (क्षमा, हर्षः, धैर्यम्)
उत्तर: (च) हर्षः

 

 

 

 

प्रश्न: 4. यथास्थानं रिक्तस्थानपूर्तिं कुरुत

 (क) खलु + एषः                      =    .......................

 (ख) बल + .............. + अपि           =   बलाधिकेनापि

 (ग) विभाति + ............ + इव + आश्रितः =   बिभात्युमावेषम्

 (घ) .............. + एनम्                =   वाचालयत्वेनम्

 (ङ) रुष्यति + ...........                =   रुष्यत्येष

 (च) त्वमेव + एनम्                  =    .......................

 (छ) यातु + .................              =   यात्विति

 (ज) ............... + इति               =   धनञ्जयायेति

 

  उत्तर:

(क)        खल्वेषः

(ख)        अधिकेन

(ग)         उमावेषम्

(घ)         वाचालयतु

(ङ)         एष

(च)        त्वमेवैनम्

(छ)        इति

(ज)        धनञ्जयाय

 

 

 

 

प्रश्न: 5. अधोलिखितानि वचनानि कः कं प्रति कथयति-

 

        यथा-                                         कः                 कं प्रति

 आर्य, अभिभाषणकौतूहलं मे महत्       बृहन्नला        भीमसेनम्

 

 (क) कथमिदानीं सावज्ञमिव मां हस्यते   ................     ................

 

 (ख) अशस्त्रेणेत्यभिधीयताम्            ................     ................

 (ग) पूज्यतमस्य क्रियतां पूजा          ................     ................

 

 (घ) पुत्र ! कोऽयं मध्यमो नाम         ................     ................

 

 (ङ) शान्तं पापम् ! धनुस्तु दुर्बलैः एव गृह्यते  ................       ................

 

 उत्तर:

                 कः              -                   कं प्रति

             अभिमन्युः         -                   बृहन्नलाम्

             अभिमन्युः         -                   भीमसेनम्

             उत्तरः              -                   नृपम्

             भगवान्            -                   अभिमन्युम्

             भीमसेनः           -                   अभिमन्युम्

 

 

प्रश्न: 6. अधोलिखितानि स्थूलानि सर्वनामपदानि कस्मै प्रयुक्तानि-
(क) वाचालयतु एनम् आर्यः। — उत्तर:  अभिमन्यवे
(ख) किमर्थं तेन पदातिना गृहीतः। — उत्तर:  भीमसेनाय
(ग) कथं न माम् अभिवादयसि। — उत्तर: नृपाय
(घ) मम तु भुजौ एव प्रहरणम्। — उत्तर: भीमसेनाय
(ङ) अपूर्व इव अत्र ते हर्षो ब्रूहि केन विस्मितः असि? — उत्तर:  भटाय

 

 

7. श्लोकानाम् अपूर्णः अन्वयः अधोदत्तः। पाठमाधृत्य रिक्तस्थानानि पूरयत
(क) पार्थं पितरं मातुलं ……… च उद्दिश्य कृतास्त्रस्य तरुणस्य युक्तः ।
उत्तर: (क) पार्थं पितरम् मातुलं जनार्दनम् च उद्दिश्य कृतास्त्रस्य तरुणस्य युद्धपराजयः युक्तः।

(ख) कण्ठश्लिष्टेन ……… जरासन्धं योक्त्रयित्वा तत् असह्यं ……… कृत्वा। (भीमेन) कृष्णः अतदर्हतां नीतः।
उत्तर: (ख) कण्ठश्लिष्टेन बाहुना जरासन्धं योक्त्रयित्वा तत् असह्यं कर्म कृत्वा (भीमेन) कृष्णः अतदर्हतां नीतः।

(ग) रुष्यता ……… रमे। ते क्षेपेण न रुष्यामि, किं ………अहं नापराद्धः, कथं (भवान्) तिष्ठति, यातु इति।
उत्तर: (ग) रुष्यता भवता रमे। ते क्षेपेण न रुष्यामि, किं उक्त्वा अहम् नापराद्धः, कथं (भवान्) तिष्ठति, यातु इति।

(घ) पादयोः निग्रहोचितः समुदाचारः .. । बाहुभ्याम् आहृतम् (माम्) ……… बाहुभ्याम् एव नेष्यति।
उत्तर: (घ) पादयोः निग्रहोचितः समुदाचारः क्रियताम्। बाहुभ्याम् आहृतम् (माम्) भीमः बाहुभ्याम् एव नेष्यति।

 

 

 

 

(1) अधोलिखितेभ्यः पदेभ्यः उपसर्गान् विचित्य लिखत

पदानि — उपसर्गः
यथा- आसाद्य — आ
(क) अवतारितः — …………….
(ख) विभाति — …………….
(ग) अभिभाषय — …………….
(घ) उद्भूताः — …………….
(ङ) उत्सिक्तः — …………….
(च) प्रहरन्ति — …………….
(छ) उपसर्पतु — …………….
(ज) परिरक्षिताः — …………….
(झ) प्रणमति — …………….

 

उत्तर:
(क)  अव
(ख)  वि
(ग)  अभि
(घ)  उद्
(ङ)  उत्
(च)  प्र
(छ)  उप
(ज)  परि
(झ)  प्र