7_तरवे नमोऽस्तु

 

अभ्यासः प्रश्नः -  तरवे नमोऽस्तु

1. संस्कृतभाषया एकपदेन उत्तरं लिखत -

(क) सत्पुरुषाः इव के सन्ति ?

        उत्तर -  वृक्षाः

(ख) अर्थिनः केभ्यो निराशाः न यान्ति ?

         उत्तर -  वृक्षेभ्यः

(ग) वृक्षः कस्य सुखस्य हेतोः सर्वमर्पयति ?

        उत्तर -  अन्यस्य

(घ) आम्रः जनानाम् अतितापं कया दलयति ?

        उत्तर – छायया

(ङ) कस्य तरोः कटुता दाहहन्त्री ?

        उत्तर – निम्बवृक्षस्य

(च) चन्दनस्य शाखा: कैराश्रिताः ?

        उत्तर – विहङ्गैः

(छ) कस्य मूलं भुजङ्गः आश्रितम् ?

        उत्तर – चन्दनपादपस्य

 

2. संस्कृतभाषया पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत -

(क) वृक्षाः परेभ्यः किं कुर्वन्ति ?

        उत्तर – वृक्षाः परेभ्यः छायां कुर्वन्ति |

(ख) महीरुहाः किमर्थं धन्याः ?

        उत्तर – महीरुहेभ्यः अर्थिनः निराशाः न यान्ति | अतः ते धन्याः | 

(ग) तरवः कैः साधनैः अपरेषां कामान् वितन्वते ?

        उत्तर – पत्र–पुष्प-फल-छाया-मूल-वल्कलदारुभिः गन्ध-निर्यास-भस्म-अस्थि-तोक्मैः तरवः अपरेषां कामान् वितन्वते |

(घ) चन्दनपादस्य विविधानि अङ्गानि कै: आश्रितानि ?

        उत्तर – चन्दनपादपस्य मूलं भुजङ्गैः, शिखरं प्लवङ्गैः, कुसुमानि च भृङ्गैः आश्रितानि |

(ङ) मूढमनुजाः किं गायन्ति ?

        उत्तर – मूढमनुजाः निम्बवृक्षस्य दोषगाथाः गायन्ति |

(च) वृक्षः अन्यसुखस्य हेतोः किं धत्ते ?

        उत्तर - वृक्षः अन्यसुखस्य हेतोः कुसुमपत्रफलावलिनां भरं धत्ते |

 

3. स्थूलपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत -

(क) वृक्षाणां फलानि अपि परार्थाय भवन्ति ।

        उत्तर - वृक्षाणां फलानि अपि कस्मै भवन्ति ?

(ख) तरवः स्वविभूतिभिः सर्वेषां कामान् पूरयन्ति ।

        उत्तर - तरवः स्वविभूतिभिः केषां कामान् पूरयन्ति ?

(ग) चन्दनपादपः समन्तात् सत्त्वैः आश्रितः वर्तते ।

        उत्तर - चन्दनपादपः समन्तात् कैः आश्रितः वर्तते ?

(घ) वृक्षाः स्वयम् आतपे तिष्ठन्ति ।

        उत्तर - वृक्षाः स्वयम् कुत्र तिष्ठन्ति ?

(ङ) चन्दनस्य मूलं भुजङ्गैः आश्रितम् ।

        उत्तर - चन्दनस्य मूलं कैः आश्रितम् ?

(च) तरवे नमः अस्तु ।

        उत्तर - कस्मै नमः अस्तु ?

(छ) महारुहेभ्यः अर्थिनः निराशाः न यान्ति ।

        उत्तर - महारुहेभ्यः के निराशाः न यान्ति ?

 

4. अधोलिखितप्रश्नान् यथानिर्देशम् उत्तरत -

(क) 'धन्या महीरुहा वेभ्यो निराशा यान्ति नार्थिनः। अस्मिन् वाक्ये कर्तृपदं किम् ?

उत्तर – अर्थिनः |

(ख) 'गायन्तु मूढमनुजास्तव दोषगाथाः' अस्मिन् वाक्ये 'मूढमनुजाः' इति कर्तृपदस्य किं क्रियापदं प्रयुक्तम् ?

उत्तर – गायन्तु |

(ग) 'निम्ब । त्वदीय-कटुता यदि दाहहन्त्री।' अस्मिन् वाक्ये 'मधुरता' इति पदस्य किं विलोमपदं प्रयुक्तम् अस्ति ?

उत्तर – कटुता |

(घ) 'अहो। एषां वरं जन्म सर्वप्राण्युपजीवनम्। अस्मिन् वाक्ये 'वरम्' इति पदस्य किं विशेष्यपदं प्रयुक्तम् अस्ति ?

उत्तर – जन्म |

(ङ) पाठात् 'याचकाः' इति पदस्य पर्यायपदं चित्वा लिखत ।

उत्तर – अर्थिनः |

 

5. समुचितान् विपर्ययान् चित्वा लिखत-

(क) कटुता                           (i) गुणगाथा:

(ख) दोषगाथाः                      (ii) छाया

(ग) जन्म                             (iii) आशा

(घ) आतपः                          (iv) मरणम्

(ङ) निराशा                          (v) मधुरता

उत्तर - (क) कटुता                           (v) मधुरता

  (ख) दोषगाथाः                      (i) गुणगाथा:

  (ग) जन्म                             (iv) मरणम्

  (घ) आतपः                          (ii) छाया

  (ङ) निराशा                          (iii) आशा

 

 6. कोष्ठकात् शुद्धम् अर्थ चित्वा लिखत -

(क) धर्मः                -  ......... आतपः...........                (धर्मः, आतपः)

(ख) दारुभिः           -  .......... काष्टैः.............                (काष्टैः, मदिराभिः)

(ग) महीरुहाः           -  ........... वृक्षाः............                (नृपाः, वृक्षाः)

(घ) समन्तात्          -  ............ सर्वतः..........                (सर्वतः, उभयतः)

(ङ) प्लवङ्गः         -  ............. वानरै:..........                (मृगैः, वानरै:)

 

 

7. अधोलिखितस्य श्लोकस्य समुचितं शीर्षकं चिनुत -

(अ) मूलं भुजङ्गः शिखरं प्लवङ्गैः शाखा विहङ्गः कुसुमानि भृङ्गः ।

नास्त्येव तच्चन्दनपादपस्य यन्नाश्रितं सत्वभरैः समन्तात् ॥

(i) आश्रयदाता चन्दनपादपः

(ii) विषाक्तः चन्दनवृक्षः

(iii) सुरभितः चन्दनवृक्षः                उत्तर – (i)

 

(आ) 'कैः किम् आश्रितम्' इति विचार्य समुचितमेलनं कुरुत-

(क) भुजङ्गः                           (i) कुसुमानि

(ख) प्लवङ्गः                          (ii) मूलम्

(ग) विहङ्गः                            (iii) शिखरम्

(घ) भृङ्गः                              (iv) शाखा:

उत्तर -  (क) भुजङ्गैः                         (ii) मूलम्

   (ख) प्लवङ्गैः                        (iii) शिखरम्

   (ग) विहङ्गैः                          (iv) शाखा:

   (घ) भृङ्गैः                            (i) कुसुमानि

 

 

8. कथनमाधृत्य वृक्षस्य नाम लिखत -                                            उत्तर -

यथा-अहं छायारहितः सन्नपि मधुरफलैः सर्वान् तर्पयामि ।       -        खजूरवृक्षः

(क) मम कटुता दाहहन्त्री परं पित्तत्तापान् दूरीकरोमि ।            -        निम्बवृक्षः

(ख) वसन्ते प्राप्ते पुष्प-सौरभ फलप्रचुराः मे शाखाः सन्ति ।       -        आम्रवृक्षः

(ग) मम मूले भुजङ्गाः सन्ति तथापि परतापं नाशयामि ।          -        चन्दनवृक्षः

 

 

9. (अ) अधोलिखितानां पङ्क्तीनाम् अन्वयं कुरुत-

(क) गायन्तु मूढमनुजास्तव दोषगाथाः।

        उत्तर - मूढमनुजाः तव दोषगाथाः गायन्तु ।

(ख) यः सर्वमर्पयति चान्यसुखस्य हेतोः ।

        उत्तर - यः अन्यसुखस्य हेतोः च सर्वम् अर्पयति ।

(ग) नास्त्येव तच्चन्दनपादपस्य यन्नाश्रितं सत्त्वभरैः समन्तात् ।

        उत्तर – चन्दन – पादपस्य तत् न एव अस्ति यत् समन्तात् सत्त्वभरैः न आश्रितम् ।

 

 

(आ) अधोलिखितस्य अन्वस्य पूर्तिम् उचिताव्ययपदैः कुरुत-

(क) आम्र ! __यद्यपि ___   ते दिवसा गताः ये पुष्प सौरभ फल प्रचुराः (भवन्ति स्म), हन्त ! _तथापि_ सम्प्रति छायया । __एव __  जनानाम् अतितापं दलयसि।

 

(ख) अस्मिन् अन्वये क्रियापदानि रिक्तानि सन्ति। तानि तत्र लिखत ।

यः (वृक्षः) कुसुमपत्रफलावलीनां भरं __धत्ते___  धर्मव्यथां ........वहति.........शीतभवां रुजं च (यः) अन्यसुखस्य हेतोः च सर्वम् ___अर्पयति___ , तस्मै वदान्यगुरवे तरवे नमः __अस्तु__|