.png)
अभ्यासात् जायते सिद्धिः
१.
निम्नलिखितेषु वाक्येषु रक्तवर्णीयानि स्थूलपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत-
(क) वीरवरो पत्नीं पुत्रं दुहितरञ्च प्राबोधयत्
।
उत्तरम् : क: पत्नीं पुत्रं दुहितरञ्च प्राबोधयत् ?
(ख)
ततस्ते सर्वे सर्वमङ्गलायाः आयतनं गताः ।
उत्तरम् : ततस्ते
सर्वे कस्याः आयतनं गताः?
(ग)
वीरवरः वर्तनस्य निस्तारं पुत्रोत्सर्गेण अकरोत् ।
उत्तरम् : वीरवरः
वर्तनस्य निस्तारं केन / कथम् अकरोत् ?
(घ)
राजा स्वप्रासादं प्राविशत् ।
उत्तरम् : राजा
कुत्र प्राविशत् ?
(ङ)
महीपतिः वीरवराय समग्रकर्णाटप्रदेशम् अयच्छत् ।
उत्तरम् : महीपतिः
कस्मै समग्र कर्णाटप्रदेशम् अयच्छत्?
२.
अधोलिखितान् प्रश्नान् उत्तरत-
(क) वीरवरः किम् अवर्णयत् ?
उत्तरम् : वीरवर
: अखिलराजलक्ष्मीसंवादम् अवर्णयत् ।
(ख)
प्राज्ञः धनानि जीवितञ्च केभ्यः उत्सृजेत् ?
उत्तरम् : प्राज्ञः
धनानि जीवितं च परार्थे उत्सृजेत् ।
(ग)
केन सदृशः लोके न भूतो न भविष्यति ?
उत्तरम् : वीरवरेण
सदृशः लोके न भूतो न भविष्यति ।
(घ)
का अदृश्या अभवत्?
उत्तरम् : भगवती
सर्वमङ्गला अदृश्या अभवत् ।
(ङ)
सपरिवारः वीरवरः कुत्र गतवान्?
उत्तरम् : सपरिवारः
वीरवरः स्वगृहं गतवान् ।
३.
अधोलिखितेषु वाक्येषु रक्तवर्णीयपदानि केभ्यः प्रयुक्तानि इति उदाहरणानुगुणं लिखत-
उदाहरणम् - धन्यः अहम् स्वामिजीवितरक्षार्थं विनियुक्तः । – शक्तिधराय
(क)
भगवति ! न मे प्रयोजनं राज्येन जीवितेन वा ।
उत्तरम् : नृपाय
/ राज्ञे
(ख)
वत्स! अनेन ते॒ सत्त्वोत्कर्षेण भृत्यवात्सल्येन च
परं प्रीतास्मि ।
उत्तरम् : नृपाय
/ राज्ञे
(ग)
धन्याहं यस्या ईदृशो जनको भ्राता च ।
उत्तरम् : वीरंवत्यै
(घ)
तदेतत्परित्यक्तेन मम राज्येनापि किं प्रयोजनम् ।
उत्तरम् : नृपस्य/शूद्रकाय/राज्ञे
(ङ)
अयम् अपि सपरिवारो जीवतु ।
उत्तरम् : वीरवराय/राजपुत्राय
।
४.
उदाहरणानुसारं अन्वयरूपेण लिखत-
यथा- कृतो मया गृहीतस्वामिवर्तनस्य निस्तारो स्वपुत्रोत्सर्गेण ।
गृहीतस्वामिवर्तनस्य निस्तारो मया
स्वपुत्रोत्सर्गेण कृतः ।
(क)
नेदानीं राज्यभङ्गस्ते भविष्यति ।
उत्तरम् : इदानीं
ते राज्यभङ्गः न भविष्यति ।
(ख)
तेन पातितं स्वशिरः स्वकरस्थखड्गेन ।
उत्तरम् : तेन
स्वकरस्थखड्गेन स्वशिरः पातितम् ।
(ग)
तदा ममायुः शेषेणापि जीवतु राजपुत्रो वीरवरः सह पुत्रेण पत्न्या दुहित्रा च ।
उत्तरम् : तदा
ममायुः शेषेणापि राजपुत्रो वीरवरः पुत्रेण पत्न्या दुहित्रा च सह जीवतु ।
(घ)
तत्क्षणादेव देवी गताऽदर्शनम् ।
उत्तरम् : तत्क्षणादेव
देवी अदर्शनम् गता ।
(ङ)
महीपतिस्तस्मै प्रायच्छत् समग्रकर्णाटप्रदेशं राजपुत्राय वीरवराय ।
उत्तरम् : महीपति: तस्मै राजपुत्राय वीरवराय समग्र-कर्णाट-प्रदेशं
प्रायच्छत् ।
(च)
जायन्ते च म्रियन्ते च मादृशाः क्षुद्रजन्तवः ।
उत्तरम् : मादृशाः
क्षुद्रजन्तवः जायन्ते मिय्रन्ते च ।
५.
उदाहरणानुगुणम् अधोलिखितानां पदानां पदच्छेदं कुरुत-
यथा-यद्येवमस्मत्कुलोचितम्
= यदि-एवम्-अस्मत्-कुलोचितम्
सत्त्वोत्कर्षेण
= सत्त्व-उत्कर्षेण
उत्तरम् :
(क) गृहीतस्वामिवर्तनस्य = गृहीत – स्वामि-वर्तनस्य
(ख) निस्तारोपायः = निस्तार – उपायः
(ग) गृह्यतामेष = गृह्यताम्-एषः
(घ) स्वपुत्रोत्सर्गेण = स्वपुत्र – उत्सर्गेण
(ङ) स्वकरस्थखड्गेन = स्वकरस्थ-खड्गेन
(च) तदेतत्परित्यक्तेन = तत्-एतत्-परित्यक्तेन
(छ) स्वशिरश्छेदनार्थमुत्क्षिप्तः = स्वशिरः-छेदनार्थम्-उत्क्षिप्तः
(ज) मद्दर्शनाददृश्यताम् = मत्-दर्शनात् – अदृश्यताम्
(झ) तत्क्षणादेव = तत्-क्षणात्-एव
(ञ) लब्धजीवितः = लब्ध- जीवितः
६. (क)
उदाहरणानुगुणं पाठगतानि पदानि अधिकृत्य सन्धियुक्तपवैः रिक्तस्थानानि पूरयत-
यथा - स्व + आवासम् = स्वावासम्
उत्तरम् :
1. तत् + श्रुत्वा = तच्छ्रुत्वा
2. दुहितरम् + च = दुहितरञ्च
3. धन्यः + अहम् = धन्योऽहम्
4. जीवितम् + च + एव = जीवितञ्चैव
5. विलम्बः + तात = विलम्बस्तात
6. कः + अधुना = कोऽधुना
7. न + आचरितव्यम् = नाचरितव्यम्
8. धन्या + अहम् = धन्याहं
9. निस्तारः + उपायः = निस्ताररुपाय
10. वीरवरः + अवदत् = वीरवरोऽवदत्
11. ततः + असौ = ततोऽसौ
12. ततः + ते = ततस्ते
(ख)
निम्नलिखितपदानां सन्धिच्छेदं कुरुत-
उत्तरम् :
1. शूद्रकोऽपि = शूद्रक : + अपि
2. पुनर्भूपालेन = पुनः + भूपालेन
3. महीपतिस्तस्मै = महीपालः + तस्मै
4. प्रायच्छत् = प्र + अयच्छत्
5. नृपतिरपि = नृपतिः + अपि
6. सर्वेषामदृश्य = सर्वेषाम् + अदृश्य
7. वार्ताऽन्या = वार्ता + अन्याः
8. राज्यभङ्गस्ते = राज्यभङ्गः + ते
9. गतिर्गन्तव्या = गतिः + गन्तव्या
10. इत्युक्त्वा = इति + उक्त्वा
11. नेदानीं = न + इदानीं
12. प्रीतास्मि = प्रीता + अस्मि
७.
अधोलिखितानि कथनानि कथायाः घटनानुसारं लिखत-
(क) सर्वं दृष्ट्वा राजा शूद्रकः अपि सर्वस्वसमर्पणार्थं
सिद्धः अभवत् ।
(ख) पितुः वार्तां श्रुत्वा शक्तिधरः प्रसन्नतया स्वस्य समर्पणार्थं
सिद्धः अभवत् ।
(ग) प्रातः राजा वीरवरम् अपृच्छत् ‘ह्यः रात्रौ किम् अभवत्”?
(घ) वीरवरो गृहं गत्वा पत्नीं पुत्रं पुत्रीञ्च प्राबोधयत्, सर्वां च वार्ताम् अकथयत् ।
(ङ) वीरवरेण उक्तम् – स्वामिन् ! न कापि वार्ता । सा नारी अदृश्या अभवत् ।
(च) भगवती प्रसन्ना अभवत् । भगवत्याः कृपया सर्वे जीवितवन्तः ।
(छ) वीरवरः परिवारेण सह सर्वस्वसमर्पणम् अकरोत् ।
उत्तरम् : -
(क)
प्रातः राजा वीरवरम् अपृच्छत् “ह्यः रात्रौ किम् अभवत्”?
(ख) वीरवरेण उक्तम् – स्वामिन् ! न कापि वार्ता । सा नारी अदृश्या अभवत् ।
(ग)
भगवती प्रसन्ना अभवत् । भगवत्याः कृपया सर्वे जीवितवन्तः ।
(घ)
वीरवरो गृहं गत्वा पत्नीं पुत्रं पुत्रीञ्च प्राबोधयत्, सर्वां च वार्ताम् अकथयत् ।
(ङ)
पितुः वार्तां श्रुत्वा शक्तिधरः प्रसन्नतया स्वस्य समर्पणार्थं
सिद्धः अभवत् ।
(च)
वीरवरः परिवारेण सह सर्वस्वसमर्पणम् अकरोत् ।
(छ)
सर्वं दृष्ट्वा राजा शूद्रकः अपि सर्वस्व समर्पणार्थं सिद्धः
अभवत् ।
.png)
.png)